می‌دانید آب مجازی چیست؟

زیست بوم: بحران آب در ایران جدی شده است. گرد و خاکی که در دو سه سال گذشته پا را از غرب ایران فراتر گذاشته و به استان های مرکزی هم رسیده است، نشان از حاکم شدن خشکسالی در ایران است. آن هم کشوری که ذاتا اقلیم خشک و نیمه خشک دارد.

به گزارش زیست بوم و به نقل از خبرآنلاین؛ بررسی نحوه مصرف آب در بخش های مختلف نشان می دهد که مصارف شرب و خانگی، درصد کمی از آب مصرفی را در بر می گیرد، ولی حساسیت زیادی روی این بخش وجود دارد. چون تامین آن به سختی امکان دارد و کمبود آب شرب، می تواند بحرانی شود. این درحالی است که حجم بسیار بیشتری از آب صرف بخش کشاورزی و تولیدات دامی و صنعتی می شود؛ حدود ۹۳ درصد. نکته قابل توجه اینجاست که برخی محصولات کشاورزی، آب بسیار زیادی مصرف می کنند.

تولید محصولات کشاورزی پرمصرف ترین بخش "آب مجازی"

با توجه به میزان مصرفی آب در بخش کشاورزی و سهم بسیار زیاد آن، مفهوم جدیدی تحت عنوان "آب مجازی " برای نخستین بار در سال 1993 توسط آلن مطرح شد تا نگاهی جدید را در مصارف غیر مستقیم آب چرخه کشاورزی و صنعت معرفی کند.

این در حالی است که به بیانی دیگر " آب مجازی"، جمع کل آب مورد نیاز برای تولید مقدار معینی از محصول، با توجه به شرایط اقلیمی، مکانی، زمان و راندمان تولید است. صفت مجازی در این تعریف به آن معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرآیند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.

دراین بین نکته مورد بحث درچالش بحران آب که گریبان اغلب کشورهای دنیا را گرفته، مفهوم "آب مجازی" است که باید بسیار جدی تر دیده شود. در حال حاضر در بسیاری از کشورها برنامه ریزی و سیاست گذاری های کلان اقتصادی و کشاورزی برای آب مجازی دارند.

به همین دلیل و با توجه به عدم امکان تجارت آب به دلیل قیمت و حجم آن، کشورهای کم آب و پر جمعیت تدابیری اندیشیده اند تا از تولید محصولاتی که مصرف آب آن ها بسیار بالا است، جلوگیری کنند و به نوعی آن محصول را وارد کنند.

تجارت و واردات "آب مجازی"

به گزارش روابط عمومی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، هرچند که ایران به‌دلیل واردات گسترده محصولات کشاورزی و دامی به ویژه در چند سال اخیر، همواره در شمار بزرگ‌ترین واردکنندگان آب مجازی جهان بوده است، اما هنوز واردات مواد غذایی با هدف تجارت آب مجازی صورت نمی گیرد. در صورتی که واردات هدفمند آب مجازی می تواند بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور را تحت تاثیر قرار دهد و امنیت غذایی آن را تضمین کند. منافع حاصل از طرح‌های بلندمدت و کوتاه مدت آب مجازی را می توان در دیگر بخش های اقتصادی سرمایه گذاری کرد و با بحران آب که در برخی از نقاط کشور آغاز شده و در سایر مناطق نیز در شرف وقوع است، به مقابله پرداخت.

وقتی کالاها به بازارهای جهانی وارد می شوند، به نوعی تجارت "آب مجازی" اتفاق می افتد و انتظار می رود که تجارت آب مجازی، مصرف آب را در سطح ملی و بین المللی به دلیل استفاده کاراتر و تخصصی تر از آب، کاهش دهد.

در همین راستا و با توجه به برنامه ریزی ها و سیاست گذاری انجام شده ما بین سال های 1375 تا 1385 روشی برای کمی سازی و ارزیابی آب نهفته در صادرات و واردات محصولات کشاورزی در کشور ارایه شد تا بخشی از بحران آب را حل کند. یافته ها نشان می دهد که طی سال های مورد بررسی، در ایران تراز تجارب آب مجازی، منفی و ایران به وارد کننده آب به صورت مجازی تبدیل شده است.

افزایش بهروه وری از منابع آبی، راهکار مقابله با بحران آب و "آب مجازی "

دکتر جهانگیر پرهمت، عضو ستاد توسعه فناوری آب، فرسایش، خشکسالی و محیط زیست معاونت علمی درباره مفهوم آب مجازی می گوید: میزان آبی که برای تولید یک محصول استفاده می شود را می توان " آب مجازی " عنوان کرد به طور مثال اگر برای تولید یک کیلو گرم گندم، یک کیلوگرم آب نیاز است آن میزان آب مصرف شده را " آب مجازی " می نامند.

وی با اشاره به وجود سیاست های متفاوتی برای موضوع آب مجازی گفت: موضوعات مختلفی از جمله الگوی کشت کشور، صرفه جویی در مصرف آب و توقف کشت در کشور برای بحران آب و آب مجازی در کشور وجود دارد که هریک به نوعی قابل بحث و بررسی است.

پرهمت گفت: در کشور ما بحث های متفاوتی برای مقابله با بحران آب وجود دارد؛ تعطیل کردن کشت گندم و واردات آن از سایر کشورها، تعطیل کردن کشاورزی برای افزایش راندمان و بهره وری، به کارگیری کشاورزی دانش بنیان و مدیریت منابع آب و مصارف آب از جمله این بحث های مطرح شده در کشور است.

وی با اشاره به این که تا کنون در هیچ جای دنیا جایگاهی برای مفهوم "آب مجازی" تعریف نشده است گفت: در ادبیات هیچ کشوری موضوع "آب مجازی" تعریف نشده و همه کشورها تلاش دارند تا مواد غذایی را درکشور خود تولید کنند و از واردات جلوگیری کنند اما در برخی از کشورها به دلیل وجود مشکلاتی امکان تولید مواد غذایی از جمله گندم، گوشت و مواردی از این قبیل وجود ندارد.

عضو ستاد توسعه فناوری آب، فرسایش، خشکسالی و محیط زیست معاونت علمی افزود: به طور مثال کشور امارات امکان تولید گوشت را ندارد، زیرا دام ها باید علوفه و آب مصرف کنند و این میزان مصرف بسیار بیشتر از واردات گوشت به کشور هزینه بر خواهد بود به همین دلیل گوشت را به کشور وارد می کند.

این کارشناس حوزه آب تاکید کرد: دستگاه های اجرایی و نهادهای متولی از جمله وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی نقش به سزایی درباره بحران آب و "آب مجازی " دارند و باید اعتبارات، امکانات و پیشتیبانی های لازم را در این راستا انجام دهند تا بتوانیم از منابع آبی کشور افزایش بهره وری کامل داشته باشیم.