برندگان و بازندگان یک توافقنامه تاریخی

ارزیابی ها در باره توافقنامه پاریس طیف گسترده ای از خوشبینی، امید و هیجان تا تردید و حتی ناامیدی را در بر می گیرد. 

نحوه اعلام توافق نهایی، اشک های فابیوس در نطق پایانی، هیجان جوانسالانه مقامات و چند دقیقه کف زدن مداوم شان پس از انتشار خبر توافق البته باعث شد که هم اکنون فضای رسانه های عمومی در باره ای رخداد مهم بسیار خوشبینانه باشد. به واقع می توان گفت آنها که موضوع تغییر اقلیم را عمدتا از طریق رسانه ها و اخبار مرتبط با کنفرانس پاریس پیگیری کرده اند اکنون بسیار خوشبین و امیدوار به آینده تحولات اقلیمی جهان نگاه می کنند. اما برای کارشناسان مرتبط و طرفداران محیط زیست که از قبل پیگیر اخبار و تحولات این حوزه بوده اند توافق پاریس اگر چه به صورت نسبی رضایتبخش است، اما آنقدر هم که رسانه ها نشان می دهند هیجان انگیز و امیدوارکننده نیست. توافق پاریس در کجا امیدبخش است و در کجا ناامیدی بر می انگیزد؟ برندگان و بازندگان واقعی این توافق چه کسانی هستند؟ در پی برخی انگاره ها در این باره ذکر شده است:

 

امیدبرانگیزها

واقعیت این است که نسبت به ظرفیت کنونی نظام سیاسی و اقتصادی جهان برای تن دادن به اقتضائات یک جهان کم کربن توافق پاریس سندی مدرن و رو به جلو است. در نهایت هر برنامه ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به معنای ایجاد محدودیت های اقتصادی (عمدتا حوزه شمال) و کاهش روند رشد (عمدتا حوزه جنوب) و تغییر الگوی مصرف و دگرگونی سبک زندگی (سراسر جهان) خواهد بود و نمی توان توقع داشت همه شاخص ها و کمیت های مطلوب در این باره صرفا در قالب یک توافقنامه قابل حصول باشد. حتی در نگاهی خوشبینانه می توان گفت توافق پاریس چارچوبی سختگیرانه تر از متوسط تحمل تغییر در جهان کنونی را ترسیم می کند. از این سختگیرانه تر و از این جدی تر، البته مطلوب تر است. اما احتمالا کمتر قابلیت اجرا را خواهد داشت. و توافقنامه پاریس در چارچوبی تنظیم شده که بیشترین قابلیت اجرا را داشته باشد.

 

ناامید کننده ها

به واقع توافق پاریس چیزی اضافه تر از برنامه عمل پانل بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC ) و به ویژه گزارش سال 2014 این نهاد ندارد. آن برنامه جامع و دقیق تعیین می کند که سهم هر کشور برای کاهش گازهای گلخانه یی چقدر است و برای دستیابی به هر مقدار از اهداف کاهش گرمایش جهانی (سناریوهای مهار از 1.5 تا حتی 5 درجه سانتی گراد) در قالب یک  برنامه زمانبندی هر کدام از منابع انتشار گازهای گلخانه یی به چه صورت باید محدود شوند. سه ماه پیش از کنفرانس پاریس 150 کشور هدف (آنها که 99 درصد گازهای گلخانه یی را تولید می کنند) هر کدام برنامه ملی خود را در این باره اعلام کرده و اتفاقا این برنامه ها بسیار با استقبال کارشناسان و ناظران بین المللی روبرو شده بود. پس در پاریس قرار بود چه کاری انجام شود؟ قرار بود آن برنامه از یک پشتوانه قوی سیاسی و اجتماعی برخوردار شده و از نظر حقوقی لازم الاجرا شود. که البته لازم الاجرا نشد. قرار اولیه هم در آغاز کنفرانس دستیابی به یک پروتکل حقوقی بود. اما روند مذاکرات نشان داد چنین ظرفیتی وجود ندارد و اصرار بر تدوین یک سند تماما حقوقی عملا کنفرانس پاریس را یا همچون کپنهاگ به شکست می کشاند و یا همچون کیوتو آن می شود که در نهایت حتی ده درصد کشورها نتوانند به تعهدات خود عمل کنند. به همین خاطر در نهایت به جای یک سند حقوقی لازم الاجرا دستاورد پاریس یک توافقنامه سرشار از سخنان حکیمانه و دلچسب اما عمدتا فاقد پشتوانه اجرایی بود. وقتی که تعهدی برای الزام و اجرا وجود ندارد، البته که برای دلمشغولان واقعی مسئله تغییر اقلیم نکات نگران کننده پر رنگ تر می شود.

 

برندگان پاریس

کشورهای غربی خوشحالترند. آنها جهان را به ضرورت مهار گرمایش جهانی ترغیب کردند اما عملا هم خود را ملزم به پرداخت هزینه های آن نکردند. از دیدگاهی البته رادیکال می توان گفت نظام سرمایه داری در پاریس مثل یک ماهی زرنگ از دست محیطزیستگرایان لیز خورد و فرار کرد و باز هم این فرصت را پیدا کرد تا در دریای نفت بی دریغ بیالاید و به پیش بتازد. سیاستمداران غربی خیلی شیک و مجلسی پز دلمشغولی برای مهار گرمایش جهانی گرفتند و به طور نسبی موفق شدند نگرانی برای تداوم این گرمایش را از اقتضای نفتسوز سرمایه داری جهانی و تاثیر غالب شرکت های بزرگ چند ملیتی به رشد (لابد غیر مسئولانه!) چین و هند برگردانند.

 

بازندگان پاریس

با 2 درجه افزایش متوسط گرمایش جهانی هم امکان هفتاد سانتی متر افزایش سطح آب اقیانوس ها وجود دارد. و این یعنی خطر بزرگ برای افزون بر هفتاد کشور اقیانوسی و جزیره ای. و البته نشانه ها می گویند نه 1.5 درجه که اخلاقات در توافقنامه پاریس درخواست شده و نه 2 درجه که هدف مصرح این توافقنامه است عملا امکان تحقق ندارند و همچنانکه در گزارش IPCC تاکید شده به فرض اجرای همه توافقات کارشناسی 2.7 درجه سانتی گراد افزایش دما اجتناب ناپذیر خواهد بود. فقط یک سند حقوقی با الزامات اجرایی آهنین می توانست گرمایش را زیر این مقدار نگه دارد که البته توافقنامه پاریس چنین سندی نیست. فی المثل ما می دانیم که تا کمتر از چند دهه دیگر به طور قطع بخش عمده کشور مالدیو غرق خواهد شد. بازندگان دیگر، کشورهای حوزه خاورمیانه و شمال آفریقا هستند که همچنان شاهد تداوم خشکیدگی خواهند بود. یعنی خشکتر و گرمتر شدن بعضا با روندهایی دو برابر متوسط جهانی. توافقنامه پاریس مانع نخواهد شد که آنها به نرمال اقلیمی پیش از دهه هفتاد میلادی برگردند. متاسفانه ایران نیز در زمره کشورهایی قرار دارد که بسیار از این جهت آسیب خواهد دید. اما جالب است که اتفاقا ایرانیان کمترین توجه را به رخداد پاریس داشتند. نه فقط دولت ایران، بلکه حتی رسانه ها و قشر الیت ایران هم (بر اساس آنچه که در فضای رسانه های اجتماعی قابل رصد است) کمترین توجه را به این رخداد تاریخساز داشتند. گفته می شود سواد مدرن فقط به معنای دسترسی به ابزار مدرن نیست، بلکه توجه به مسائل جهان مدرن هم هست. و البته کم توجهی به مهمترین و رسانه ای ترین مسئله جهان مدرن (دست کم در این هفته ها) نشان می دهد که مشکل فقط این نیست که ما بیشتر از بقیه گرم و خشک می شویم، مشکل این است که ظاهرا ما کمتر از بقیه ظرفیت و آمادگی سازگاری با این وضعیت ناگزیر را داریم. به هر حال اگر توافقنامه پاریس سختگیرانه تر و الزام آورتر بود ایران بسیار بیشتر سود می برد. اگر چه کم رمقی توافق مذکور بازار نفت را برای ما همچنان قدری (فقط قدری) پر رونق نگه می دارد، اما کمکی به کاهش روند از دست رفتن منابع آب و خاک ایران نمی کند.

 

منبع:ایرن