آمایش سرزمین نقشه راه توسعه پایدار

محیط زیست واژه ای است که از زندگی و زیستن شکل می گیرد و تعریف آن بسیار گسترده بوده که کنوانسیون ها ، سمینار ها و اتحادیه های بین المللی ، کتب و ... تعریف ها و توصیف های متنوعی از محیط زیست ارائه دادند که همه آنها اشاره به محیط زندگی و زیستن با تمام عناصر و ترکیبات خود دارد و می توان محیط زیست را جریانی دانست که در هرجایی که شرایط حیات جاری است وجود دارد و به سخنی ساده از گلدان اتاق ما تا خانه ، روستا ، شهر،  کشور و تا کره زمین (تنها سیاره قابل زیستن ) محیط زیست است. اما این محیط زیست که زیستن را با خود دارد دارای اصول و هنجارهایی است که این اصول همچون ستون های یک بنا حاصلش  فراهم آمدن ساختاری است که در آن انسان ها و همه عناصر طبیعت اعم از گیاهان و جانوران وحشی، آثار و انبیه بتوانند نقش خود را ایفا نمایند و حاصل آن باز به بشر برمی¬گردد و آنهم زندگی همراه با آسایش ، رفاه و سلامت انسان است.

 اما امروزه  نادیده گرفتن  اصول و هنجار های محیط زیست بعضاً موجب وقوع بحران هایی گردید، که نفس انسان را تنگ و سلامت انسان و حتی گیاهان و جانوران را به خطر انداخته اند و ما روزانه خبرهایی ناگوار از گوشه و کنار جهان و کشورمان پیرامون رخدادهایی ناگوار در حوزه محیط زیست می شنویم، خبرهایی که هر انسان و گوش شنوایی را به تفکر پیرامون پیامدهای عملکرد انسان در این دوره حیات زمین وا می دارد.

خبرهایی از خشک شدن تالاب ها ، رودخانه ها ،کلانشهرها، کشتار بیرحمانه گونه های جانوری، تخریب جنگل ها ، آلودگی های  شیمیایی و... این اخبار و این هشدار ها همگی تاثیرات نا مطلوبی را بر حیات انسان، سلامت و رفاه و آسایش او داشته و موجب گردیده در قرن اخیر انسان پیرامون عملکرد خود بیشتر و بیشتر اندیشه کند و اصول اکولوژی مدیریت زمین در قالب های گوناگون اعم از قوانین و مقررات ، تفاهم نامه ها ، موافقت نامه های بین المللی، بیانیه¬های کنفرانس ها  و ... و حتی فعالیت ها و برنامه های آموزشی زیست محیطی ظهور و متبور گردید است. در کشور ایران نیز در راستای پیشگیری از آلودگی محیط زیست و تخریب طبیعت قوانین و مقررات مفصل در حوزه های مختلف تصویب و مقرر گردیده است؛ که همگی زمینه ساز مدیریت صحیح و اصولی محیط زیست کشور در راستای مفهوم توسعه پایدار است .

قوانین و مقررات محیط زیست در رده های نظیر قانون اساسی ، قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی ، مصوبات هیأت وزیران آیین نامه های اجرایی و بخشنامه های دولتی  مصوب گردیده است . امروزه بسیاری از امور محیط زیست اعم از محیط زیست طبیعی ( جنگل ها ، حیات وحش ، منابع آبی و...) و محیط زیستی انسانی ( آلاینده ها و...) از کشور ایران در مراکز دانشگاهی و علمی در برنامه ریزی های توسعه ای کشور مد نظر قرار گرفته اند.

 اما آنچه ما امروز شاهد آن هستیم این است که در روند توسعه کشور در برخی از استان ها مفهوم بسیار مهم آمایش سرزمین کمتر مورد توجه قرار می گیرد و در روند توسعه و اجرای طرح ها و پروژه های عمرانی برخی از مدیران و تصمیم گیران نگاهی ویژه به قوانین و مقررات محیط زیست ندارند و به جای ارزش گذاری به ضوابط مقررات محیط زیست در مقابل ضوابط و استاندارد های سازمان محیط زیست در اجرای برخی از پروژه ها مقاومت نموده و سعی می کنند که با توجیه و تفسیر ها و گاهی نیز با برخی پیگیری های نا متعارف نسبت به اخذ مجوز های زیست محیطی اقدام نمایند و هنوزگاهی محیط زیست را مانعی از توسعه می پندارد در حالی که هر ساله شاهد پیامد های ناگوار عدم توجه به اصول طبیعت و محیط زیست در شکل بلایا و بعضاً حوادثی نظیر سیل ، آلودگی  هوا  و... می باشند .

توسعه ای که برخی از تصمیم گیران بدون توجه به اصول محیط زیست دنبال می کنند با مفهوم توسعه پایدار و کمترین عوارض و پیامد های  زیست محیطی مد نظر قرار می گیرد و این مفهوم بسیار کلیدی و اساسی بیشتر و بیشتر مورد توجه قرار میگیرد و مکانیزهای های اجرایی و پشتوانه های قانونی  لازم در جهت اجرای توسعه پایدار و در نظر گرفتن سند آمایش سرزمین تأمین و به کار گرفته شود. آمایش سرزمین سندی است که توسعه را بر اساس قابلیت ها و ظرفیت های هر منطقه و هر ناحیه تعریف می کند و توسعه ای را توصیه می کند که همراه با حفظ ذخایر و منابع هر منطقه و هر ناحیه می باشد آمایش سرزمین اجازه می دهد که در یک منطقه مستعد کشاورزی و تولید غذا، صنایع آلاینده ای مثلاً هیدروکربن مستقر نگردد و فعالیت صنایع شیمیایی در یک منطقه کشاورزی موجب از دست رفتن توان تولید غذا نگردد.

 بر عکس در یک منطقه ای که پتانسیل های توسعه کشاورزی وجود ندارد برخی از صنایع کشاورزی مستقر و منجر به شکست در آینده نگردد. به عبارتی آمایش سرزمین یک مطالعه ای است که توسعه را بسیار علمی و کاربردی نموده و از تصمیم گیری های نا آگاهانه که موجب اتلاف هزینه ها و زمان می گردد جلوگیری می کند. جا دارد آمایش سرزمین به عنوان یک نقشه راه برای توسعه کشور بیشتر و بیشتر مورد توجه تصمیم گیران در توسعه کشور قرار گیرد و از پشتوانه حقوقی لازم برای اجرا در برنامه ریزی های توسعه کشور بویژه برنامه های توسعه کشور برخوردار گردد.     

                                               

*فرهاد قلی نژاد دانشجوی دکتری حقوق محیط زیست

منبع: زیست بوم