وضعیت آبی، قرمز است
بیرون کشیدن بی حساب آب از دل زمین و مصرف بی رویه آن با وجود خشکسالی های پی درپی، نشان می دهد که بسیاری هنوز باور ندارند، وضعیت آبی کشور وارد مرحله بحران شده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا،آژیر قرمز را وزیر نیرو 17 مهر به صدا در آورد و به صراحت گفت که وضعیت آب در کشور بحرانی است.
به گفته حمید چیت چیان متوسط بارش ها در کشور خشک و نیمه خشک ایران در 10 سال گذشته کمتر از میانگین جهانی بوده و در نتیجه با بروز خشکسالی های متعدد، منابع آب تجدید شونده به کمتر از 120 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
امسال نزدیک به 300 شهر کشور با جمعیتی افزون بر 35 میلیون نفر با شرایط تنش آبی روبرو شده اند؛ این را چهارم مهر رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اعلام کرد.
روند لجام گسیخته حفر چاه های غیرمجاز هم در دهه اخیر شدت بیشتری یافته و اضافه برداشت مخازن آب کار را به جایی رسانده که اکنون در بیشتر از 50 درصد از 609 دشت کشور، توسعه و بهره برداری از آبخوان ها ممنوع است.
آمار برداشت اضافه از منابع زیرزمینی تاکنون به دست کم 120 میلیارد متر مکعب رسیده و طی 10 سال منتهی به 1393 حدود 40 درصد آبدهی منابع آب زیرزمینی کاهش یافته است.
بر مبنای شاخص جهانی فالکن مارک، ایران با سرانه مصرف منابع تجدیدپذیر آب به میزان هزار و ۷۰۰ متر مکعب، وارد مرحله تنش آبی شده است.
طبق شاخص سازمان ملل هم ایران با مصرف بیش از ۸۸ درصد منابع آب تجدیدپذیر کشور در محدوده فوق بحرانی قرار گرفته و توصیف شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب نیز حاکیست که ایران وارد مرحله مصرف متوسط تا شدید منابع آبی شده است.
به اعتقاد هدایت فهمی، معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو بحران آب در ایران به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است و گاه در کوچک ترین شهرها و روستاهای کشور درگیری هایی بر سر آن رخ می دهد.
مصرف نادرست، کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا، افزایش تبخیر و رشد جمعیت به عنوان مهمترین دلایل کاهش منابعی آبی کشور نام برده می شوند؛ عواملی که بیشترشان از کنترل خارج هستند و در این بین شاید تنها می توان به سراغ مصرف نادرست رفت و اگر عزمی باشد این عامل را کنترل کرد.
* گوش بسیاری از این حرف ها پر است
در ظاهر شاید تنها یکی از این آمارها برای واردکردن یک شوک بزرگ و تغییر رویه غلط در جامعه کافی باشد اما واقعیت این است که گوش های بسیاری از این حرف ها پر شده است.
هنوز حفر چاه های غیرمجاز ادامه دارد، روند خشک شدن دریاچه ها، قنات ها و رودخانه های معروف کند نشده، هدر رفت آب در بخش صنعت و کشاورزی بیداد می کند و بسیاری از روستاهای کشور حتی آب خوردن هم ندارند.
اگر با همین دست فرمان پیش برویم، باید منتظر خشکیدن چاه ها، تالاب ها، باغ ها و مزارع، افت کیفی منابع آب، نشست زمین، نابودی صنعت و گردشگری، مهاجرت مردم، حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و بروز ناهنجاری های اجتماعی و سیاسی- امنیتی باشیم؛ به طور خلاصه یک فاجعه زیست محیطی، امنیتی و اجتماعی تمام عیار.
علیرضا دائمی، معاون برنامه ریزی و اقتصادی وزارت نیرو اسفند 94 در نشستی با عنوان «اقتصاد آب و انرژی با رویکرد بهره وری» آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت که اگر استفاده از منابع راهبردی به همین منوال پیش برود، در ١٠ سال آینده اساسا در کشور چیزی به نام منابع آب زیرزمینی به صورت کلان نخواهیم داشت.
* اوضاع کرمانشاه چگونه است؟
البته وضعیت آبی همه استان های کشور مثل هم نیست و به طور نمونه در برخی استان ها مانند کرمانشاه اوضاع به مراتب بهتر از یزد و اصفهان است.
کیاست امیریان، مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه در این باره در گفت و گو با ایرنا گفت: نزدیک به 80 درصد ظرفیت سدهای استان تکمیل شده و جای هیچ گونه نگرانی در خصوص کمبود آب وجود ندارد؛ البته نباید از صرفه جویی در مصرف این نعمت خدادادی غافل شد.
به گفته امیریان، وضعیت برداشت آب از منابع زیرزمینی استان از میانگین کشوری بهتر است و از 23 دشت استان تنها 6 دشت ممنوعه داریم.
معاون اقتصادی و توسعه منابع استانداری کرمانشاه هم ششم مهر در نشست کارگروه تخصصی امور اقتصادی استان گفت: خوشبختانه با اجرای طرح گرمسیری شاهد افزایش چشمگیر منابع آبی استان خواهیم بود و وجود این منابع آبی مطمئن بسترهای لازم برای احداث صنایع بزرگ و آب بر در مناطق گرمسیری را فراهم می کند.
او در عین حال عنوان کرد که هم اکنون سطح آب دست کم تا عمق بیش از صد متر پایین رفته که این وضعیت به توسعه استان لطمه زده است.
رضا رحیمی گفت: بهترین مکان برای احداث صنایع جدید در دشت های اطراف شهر کرمانشاه است که به دلیل افت فاحش سطح آب های زیرزمینی این امکان هم با دشواری بسیاری روبه رو شده است.
سالانه حدود یک میلیارد و 500 میلیون متر مکعب آب از منابع زیرزمینی استان 2 میلیون نفری کرمانشاه مصرف می شود در صورتی که تنها یک میلیارد و 280 میلیون متر مکعب جایگزین آن می شود؛ یعنی سالانه 220 میلیون متر مکعب بدهی آبی به منابع زیرزمینی.
* کشاورزی بی برنامه
مصرف بی رویه و هدررفت چشمگیر آب در بخش خانگی و صنعت همچنان یکی از دغدغه های موجود است؛ به صورتی که میزان هدررفت آب و آب بدون درآمد در بخش شرب ۲۵ درصد برآورد می شود و مقدار زیادی از آب صنعت هم بدون بازچرخانی در حال مصرف است.
اما مشکل اصلی، استفاده بدون نظارت و حساب نشده آب در بخش کشاورزی است.
به گفته وزیر نیرو بیش از 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود در حالی که میزان بهره وری آب در این بخش کمتر از 35 درصد است.
طبق آمار مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه، نزدیک به 50 درصد از آب مصرفی کشاورزی در استان تلف می شود.
استان کرمانشاه بیش از 940 هزار هکتار اراضی کشاورزی و باغی دارد اما از 235 هزار هکتار اراضی آبی آن تاکنون تنها حدود60 هزار هکتار از زمین های کشاورزی به سامانه های آبیاری تحت فشار تجهیز شده و سایر اراضی به شیوه غیراصولی آب می خورند.
عامل مهم وضعیت نابسامان بخش کشاورزی، علاوه بر کشت و آبیاری غیرعلمی، وجود هزاران حلقه چاه غیرمجاز و برداشت خارج از کنترل آنهاست؛ طوری که تنها حدود یک پنجم چاه های استان برقی شده و تحت کنترل قرار گرفته اند.
به گفته امیریان از 17 هزار چاه استان کرمانشاه، حدود پنج هزار حلقه غیرمجاز است.
نسبت چاه های غیرمجاز به کل چاه ها در کشور هم تقریبا همین اندازه است؛ یعنی از حدود 800 هزار حلقه چاه، بیش از 300 هزار حلقه غیرمجاز است.
از 20 هزار چاه غیرمجازی که قرار است سال 95 مسدود شود، هزار حلقه سهم استان کرمانشاه است.
مجتبی ملکی، دادستان عمومی و انقلاب کرمانشاه پنجم مهر عنوان کرد که در 6 ماهه نخست سال جاری 248 حلقه چاه غیرمجاز در استان بسته شده که این رقم تا پایان سال به حدود هزار حلقه می رسد.
* چه باید کرد؟
برقی شدن چاه های آب، الزاماتی مانند کنتور هوشمند برق و کنتور هوشمند برداشت آب نیز داشته که این 2 نظارت به خوبی اتفاق نیفتاده است.
طبیعی است که تا زمانی که نتوان میزان برداشت آب را اندازه گرفت، نمی توان قدم بعدی را برداشت و همچنان باید منتظر مصرف سرسام آور و هدررفت کلان منابع آبی بود.
ضرورت تکمیل سدها، کشت محصولات کم آب بر، آبیاری صحیح و مکانیزه، کشت فراسرزمینی و پلیس آب از دیگر راهکارهای مطرح شده برای مهار هدررفت و مصرف بی برنامه منابع ارزشمند آبی است.
منظور از کشت فراسرزمینی، نوعی از کشت است که در آن محصولات با مصرف بالای آبی توسط بخش خصوصی در اراضی دارای صرفه در کشورهای دیگر تولید و پس از برداشت، به داخل کشور منتقل می شود.
در این راستا البته طرحی در شورای عالی آب با عنوان احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور مصوب شده که هدف از آن توقف اضافه برداشت ها و جبران کسری منابع زیرزمینی است؛ به عبارت دیگر به تعادل رساندن ورودی و برداشت منابع آب زیرزمینی.
برای اجرای آن هم بودجه خوبی اختصاص یافته اما هنوز خروجی مطلوبی دیده نمی شود؛ باید منتظر بود و دید که این طرح می تواند وضعیت آبی کشور را از حال بحرانی خارج کند یا سرنوشت دیگری در انتظار است؟
